Zlatni bor (foto Milisav Đenić)

O postanku imena današnjeg Zlatibora postoje tri legende:

"Po prvoj se misli da je ime dobio po belim borovima sa žutom četinom, boje starog zlata, koji su nekada prekrivali talasaste padine Zlatibora. Od tih borova ostao je samo jedan primerak (u selu Negbini) kome je dato naučno ime PINUS SILVESTRIS VARIEGATA ZLATIBORICA, po inž. Omanoviću koji je vršio promatranje ovih četinara.

Po drugoj legendi se kaže da je Zlatibor dobio ime po bogatstvu borove šume, kojom su se doseljenici iz Crne Gore i Hercegovine, hvalili: "Zlatan je to bor!".

Treća legenda kaže da je svoje ime dobio po suvatima (pašnjacima) koji s jeseni dobijaju žutu boju, boju zlata... "  Ljubiša R. Đenić

Koja je od ovih legendi istinita procenite sami, ili dođite na Zlatibor. Možda ćete u pesmi borova čuti neku novu priču...

Prvi stanovnici zlatiborskog kraja bili su Iliri, naime njihovo pleme Partini. Ostaci njihove kulture - ornamentalne keramike - sreću se u pećinama i na strmim visovima gde su oni živeli. Danas se ta mesta nazivaju "gradine" i na Zlatiboru ih ima tri (čajetinska, krivorečka, šljivovačka). U muzejskoj zbirci biblioteke u Čajetini možemo videti neke fragmente grnčarije sa karakterističnim šarama utisnutim u glinu pomoću nokta. Kultura i život Ilira proučavani su isključivo iz "tumulusa" (grobnica) , kojih je na Zlatiboru pronađeno mnogo na raznim lokacijama (Krivorečka gradina (mesto Viševina), Kremna, širi teren od Ljubiša do Mušveta, Braneško Polje).

Početkom naše ere u tom regionu dominiraju Rimljani sa svojom kulturom na mnogo višem nivou nego sto je bila prethodna. Grade nova utvrđenja, mrežu novih puteva (Mačkat - Čajetinska gradina - reka Uvac). Rimski nadgrobni spomenici datiraju iz II i III veka naše ere. Većina ih je u Kremnima, a tu su reljefi inspirisani motivima iz prirode i ponekad božanstvom Atisom - u liku lepog mladića. Posle IX veka ovi krajevi bivaju naseljeni Slovenima, koji takođe grade utvrđenja i obnavljaju gradine. Na Gradcu u Dobroselici postoji veoma interesantno utvrđenje, gde možemo videti ostatke bedema. Postoje ostaci kamenog postolja u vidu klupice koja je verovatno služila za osmatranje. U temelju su nađene uzidane životinjske kosti (verovatno iz religioznih pobuda) i ima mnogo srednjevekovnog materijala pronađenog na toj lokaciji (vrh koplja, nožić, bakarni obruč...). Oko 1180 godine Stefan Nemanja priključuje Zlatibor i Užice samostalnoj Srpskoj državi.

U XVI veku kulturni i prosvetni centar tadašnje župe Rujno bio je manastir Rujno (nažalost ne sačuvan), u kome je radila i jedna od prvih srpskih štamparija. Nedavno je u Stublu na Uvcu otkriveno mesto nekadašnjeg manastira Uvac, a mozda i crkve Janje o kojoj se peva u narodnim pesmama. Manastir Uvac je po predanju ta crkva Janja, kojoj po bogatstvu nije bilo ravne. Iznad kotline na Orliću i Orahovici manastir je posedovao bujne pašnjake na kojima su pasla manastirska stada. Odatle je mleko čunovima prenošeno u manastir, a kanali u kojima su čunovi bili smešteni još uvek se raspoznaju. Zahvaljujući istraživanjima i radu Narodnog muzeja iz Užica vaspostavljen je manastir Uvac i sagrađeni su i osveštani crkva i konak. Od starih bogomolja na Zlatiboru treba pomenuti crkvu u Beloj Reci, neobično malih dimenzija, jednobrodnu i sa svega jednim kubetom.

Na Zlatiboru su građene i karakteristične crkve - brvnare, od kojih se sačuvane nalaze u Dobroselici i Jablanici. U mnogim Zlatiborskim selima postoje mesta zvana "crkvine", gde su po predanju, postojale drvene crkvice. Smatra se da su neke zapalili Turci u doba I srpskog ustanka kao u Mokroj Gori i Kucanima, dok su druge preživele Tursku vladavinu ali su podlegle zubu vremena.
Novijeg datuma su crkve u Sirogojnu, Čajetini, Ljubišu, Mačkatu, Negbini i Šljivovici.

"Zlatibor u prošlosti" Milisav R. Đenić

Gradnja Hrama Preobraženja Gospodnjeg na Zlatiboru, započeta je svečanim polaganjem kamena temeljca o Preobraženju daleke 1993. godine. Na Miholjdan, 12. oktobra 2013. osvećen je Hram Preobraženja Gospodnjeg, posle 20 godina izgradnje.